Machuca

Let the ruling classes tremble at a communist revolution. The proletarians have nothing to lose but their chains. They have a world to win. Workingmen of all countries, unite!  

Karl Marx

1973. De tweede wereldoorlog stond nog in het geheugen gegrift van miljoenen mensen. Economisch kwamen ze er terug bovenop, maar dat wil niet zeggen dat de spanning geweken was.

De Verenigde Staten en de Sovjet Unie leefden op voet van oorlog langs elkaar.

Cuba, Hongarije,Tsjechië, Viëtnam, Korea, Chili, … allemaal landen die hier het zwaarst onder gebukt liepen.

In deze blog spitst ik mij toe op Chili.

            Hoe was het om in de tijd te leven van Allende?

            Hoe groot was de Amerikaanse druk?

            Het leven vandaag de dag in Chili. Hoe vergaat het de gewone Chilenen? 

            Merken we nog steeds de invloed van zijn geschiedenis?

Het vliegtuig staat klaar om af te reizen naar Chili.

Achtergrondinformatie

Wat is communisme?

Communisme is afgeleid van het woord ‘communis’ dat gemeenschap betekent. Het is een ideologie die een vervanging wil zijn voor het kapitalisme. Deze ideologie is voor een klasseloze maatschappijvorm met een economisch systeem gebaseerd op gemeenschappelijke eigendom van productiemiddelen, waarbij iedereen produceert naar vermogen en neemt/ ontvangt naar behoefte.

Het communisme is een stroming die extreem links is. Het is de revolutionaire stroming van het socialisme.

Karl Marx

De wetenschappelijke theorie van het communisme is uitgedokterd door Karl Marx en Friedrich Engels. De arbeider was volgens hen de man om het communisme uit te werken.

Marx vond dat de arbeiders de productiemiddelen in handen moesten krijgen. Zo konden ze samen beslissingen nemen en de opbrengsten eerlijk verdelen onder de arbeiders. Marx dacht dat dit vanzelf zou gebeuren. Hij ging er vanuit dat de arbeiders in opstand zouden komen, omdat ze het zo slecht kregen. Ze zouden de fabrieken overnemen en in een maatschappij terechtkomen waar ongelijkheid niet meer aan de orde was. 

Plato

Plato echter was de eerste echte communist. Hij had zeer veel ideeën over hoe het regeringssysteem in elkaar moest zitten. Hij lachte de democratie uit en kan daardoor gezien worden als één van de grondleggers van het communisme.

Wat beloofde men het communisme aan het volk?

1.         Einde aan de armoede
2.         Einde aan de ongelijkheid
3.         Voor iedereen werk
4.         Iedereen is tevreden en gelukkig

Communisme is zeer mooi in theorie, maar in praktijk is dit anders. Je zit namelijk met de factor ‘mens’.

Als men het communisme invoert en men past dit goed toe, dan is er geen vrijheid meer voor de mens.

Het kan ook nooit worden ingevoerd zonder geweld. Bovendien kan je in een communistische samenleving geen eigen gedachtegang volgen.

Wanneer merken we de opkomst van het communisme?

Lenin

Aan het begin van de vorige eeuw was Rusland in handen van tsaren. Deze tsaren waren verschrikkelijk rijk, terwijl de bevolking arm was en honger leed. De leider van de communisten in de Sovjet Unie was Lenin.

In 1917 gingen mensen de straat op om te protesteren tegen de tsaar. De communisten (= Bolsjewieken) grepen de macht. De tsaar en zijn gezin werden vermoord.

Het communisme in de Sovjet Unie is het resultaat van het Leninisme. (een stroming gebaseerd op het communisme)

Lenin bracht alle bedrijven in handen van de staat. Met een kleine groep medestanders (= Bolsjewieken) greep hij de macht. Alle partijen behalve de communistische partij werden verboden.

Lenin was vastbesloten om de macht te houden.

Stalin

In 1924 overleed Lenin, na een vierde hersenbloeding. Hij werd opgevolgd door Jozef Stalin. Onder Stalin werd de Sovjet Unie een dictatuur.

Hij dwong miljoenen boeren te gaan werken op grote staatsboerderijen en staalbedrijven. De arbeiders hadden het niet beter dan voor de komst van het communisme.

Iedereen had honger en was arm, maar in opstand komen was geen goed idee. Je werd vermoord of weggevoerd naar werkkampen.

Tijdens het regime van Stalin kwamen miljoenen mens om. Stalin noemde dit de zuiveringen van de Sovjet Unie.

Chili

Chili (= Repùblica de Chile) is een republiek in Zuid-Amerika. Het ligt inklemd tussen het Andesgebergte en de Stille Oceaan. Chili is het vierde grootste land in Zuid-Amerika.

Bevolking

Het inwonertal wordt geschat op 15.666.000 mensen.

De laatste decennia heeft een versnelde verstedelijking plaatsgevonden, waardoor de inwoners van Chili zeer ongelijk over het land zijn verdeeld. De meerderheid van de bevolking woont in de Centrale Vallei met als middelpunt Santiago.

De grote krottenwijken aan de rand van de grote steden worden ‘Poblaciones marginales’ of ‘Callampas’ genoemd.

Geschat wordt dat vanaf 1973 tot eind jaren tachtig een miljoen Chilenen het land om politieke of economische redenen verlaten hebben.

Godsdienst

80% van de bevolking wordt gerekend tot de Rooms-Katholieke Kerk. In 1833 werd het dan ook als staatsgodsdient erkend.

De Rooms-Katholieke Kerk heeft nog steeds een grote invloed op de Chileense samenleving. Een voorbeeld hiervan is het onderwijs. Bovendien organiseert de Kerk tal van sociale activiteiten.

Samenleving

De constitutionele grondwet in Chili is vastgelegd sinds 1822. De grondwet bepaalt de staatsvorm als een unitaire republiek met een presidentieel stelsel.

In september 1973 kwam de grondwetgevende, wetgevende en uitvoerende macht bij de militaire junta terecht. Het Nationaal Congres werd ontboden.

In 1980 werd bij referendum een nieuwe grondwet goedgekeurd, die na een overgangsperiode van acht jaar de instelling van een beschermde democratie in het vooruitzicht stelde.

In Chili zijn er drie schooltypes te onderscheiden. Er is openbaar, gratis onderwijs;  onderwijs met staatssubsidie door particulieren en volledig particulier onderwijs.

De basisschool duurt acht jaar en is verplicht. Chili heeft daardoor een zeer laag percentage analfabeten, ondanks het een ontwikkelingsland is.

Na de basisschool kan men kiezen voor een vier jaar durende middelbare school of voor het technisch beroepsonderwijs. De mogelijkheden voor hoger onderwijs zijn zeer uitgebreid: staatsuniversiteiten, privé-universiteiten, professionele instituten en hoger technisch onderwijs.

In 1948 werd er in Chili de Nederlandse Vereniging opgericht voor in Chili wonende Nederlanders of Belgen.

Sinds september 2001 bestaat er de mogelijkheid om enkele uren per week Nederlands te volgen. Deze lessen worden gegeven door docenten Nederlands op het Colegio San Juan Evangelista. Het onderwijs staat open voor kinderen van vier tot en met veertien jaar met Nederlandse of Belgische nationaliteit.

Geschiedenis

De eerste bevolkingsgroepen in het noorden van Chili waren nomadische vissers, sierra- bewoners, vallei-indianen en Aymara-indianen op de hoogvlakte. Deze groepen stonden in contact met elkaar en dreven handel met elkaar.

Van de vroegste bewoners in Zuid-Chili hebben alleen de Mapuche de komst van de Europeanen overleefd.

In de vijftiende eeuw ontwikkelde zich in Centraal-Zuid-Amerika de grote Inca-beschaving. Vanuit Peru drongen zij via de Atacama-woestijn Chili binnen en veroverden grote delen van het land.

In 1520 werd Chili door de ontdekkingsreiziger Magelhaes ontdekt. Pas in 1536 werd er, onder leiding van Diego de Almagro, een poging gedaan om Chili te veroveren en goud te vinden. Deze poging mislukte. In 1541 probeerde men het opnieuw en dit keer slaagde men er wil in. Chili werd een Spaanse kolonie. De Valdivia liet er geen gras over groeien en stichtte de steden Santiago, Concepcion, Valparaiso en Valdivia.

Pas na de ontwikkeling van landbouw en veehouderij in de 18^de eeuw begon een periode van economische opgang, waardoor vele immigranten uit Europa werden aangetrokken.

In de eerste helft van de 19^de eeuw breekt er een onafhankelijksstrijd uit in Chili. Er brak in Chili een burgeroorlog uit tussen de Spaansgezinden en de autonomen die voor onafhankelijkheid waren en de Spaande invloed in het bestuursapparaat meer dan zat waren.

Het Spaanse leger werd in de Slag van Maipu verslagden door de autonomisten, waarna Chili in 1818 onafhankelijk werd met O’Higgins als eerste president.

In 1884 werd er in Chili algemeen kiesrecht ingevoerd en een parlement gevormd. Dit gebeurde voor de allereerste keer in Zuid-Amerika.

De eerste democratisch gekozen president was José Manuel Balmaceda Fernandez. Hij wilde de afhankelijkheid van het Britse kapitaal verminderen en een grotere rol voor de overheid in het economische leven.

Het congres keurde deze plannen af en er ontstond een bestuurscrisis, waarvan de vlootaanvoerder, John Montt, profiteerde.

Balmaceda pleegde hierop zelfmoord en Montt werd de nieuwe president van 1891 tot 1896. Er ontstond nu een soort modeldemocratie in Chili, met goede sociale voorzieningen, goed onderwijs en algemeen kiesrecht.

Tot 1932 kreeg Chili te maken met vele machtswisselingen. In 1943 werd Chili betrokken in de Tweede Wereldoorlog. Het koos de kant van de geallieerden, waardoor de Amerikaanse invloed na de oorlog groter werd.

Wie is Salvador Allende?

Salvador Allende

In 1970 kwam de marxistische Salvador Allende aan de macht, als kandidaat van de linkse coalitie Unidad Popular. De economie had weer een dieptepunt bereikt en Allende wilde dat door middel van ingrijpende hervormingen rechtzetten.

Deze hervormingen hielden in dat er op grote schaal nationalisaties werden gehouden en dat er een herverdeling kwam van het grootgrondbezit.

Deze hervormingen konden op veel tegenstand rekenen van de rechtse partijen en uiteindelijk werden alleen de kopermijnen genationaliseerd.

Bovendien waren de Verenigde Staten het niet eens met het beleid van Allende. Ze lieten dit merken door een economische boycot.

De armste bevolkingsgroepen kregen het onder Allende iets beter want er werd grond herverdeeld en het onderwijs en de sociale voorzieningen kregen nieuwe impulsen. Voor de eenheid in het land waren deze maatregelen niet verstandig. Er heerste grote chaos door illegale grondbezettingen, terroristische acties van grootgrondbezitters en waren aanslagen van linkse groeperingen.

Het volk steunde Allende en liet dit blijken bij de verkiezingen in 1973, die weer door Allende gewonnen werden. Dit was het sein voor rechts om met behulp van leger en politie een zorgvuldig beraamde staatsgreep op 11 september 1973 uit te voeren.

Deze actie werd gesteund door de Verenigde Staten.

Het Moneda-paleis werd gebombardeerd en Allende pleegde zelfmoord.

Wie is Augusto Pincohet?

Bomaanslag Moneda paleis

Na de bombarderingen van het Moneda-paleis werd Augusto Pinochet de leider van de militaire junta. Hij voerde een zeer dictatoriaal bewind, voornamelijk gebaseerd op terreur.

Martelingen waren aan de orde van de dag en politieke partijen en vakbonden werden verboden. Bovendien werden vele sociale maatregelen ongedaan gemaakt. Vele Chilenen vluchtten naar het buitenland of werden verbannen.

Op het platteland werd gemoord door militairen en grootgrondbezitters.

In 1980 volgde er een grondwetswijziging waardoor Pinochet tot minstens 1989 in het zadel kon blijven zitten.

In 1983, 1984 en in 1985 waren er massastakingen, deze werden veroorzaakt door een economische achteruitgang. Ook de Kerk ging zich moeien in de strijd tussen de gewone man en het establishment. De guerrillabeweging Patrittisch Front Manuel Rodriguez pleegde in september 1986 een aanslag op Pinochet. Deze riep opnieuw de staat van beleg uit en er werden oppositieleiders gearresteerd.

Augusto Pinochet

De afkondiging in 1987 van de wet op de registratie van kiezers en de wet op de politieke partijen maakten weer een legaal functioneren van oppositiepartijen mogelijk.

Door de toenemende ontevredenheid van aanvankelijke aanhangers van Pinochet, werd Pinochet gedwongen verkiezingen uit te schrijven en stond Chili op het punt om weer een democratie te worden.

Allereerst werd er in oktober 1988 nog een referendum gehouden over het zich herkiesbaar stellen van Pinochet. 55% van de bevolking was hiertegen en nu stond niets meer in de weg om vrije verkiezingen te houden.

TIP: In volgend filmpje wordt er meer uitleg gegeven bij de aanslag op het Moneda-paleis.

Om je achtergrondkennis bij te schaven is dit een aanrader!

Antwoord op de vragen

Machuca

TIP: Bekijk zeker ook de trailer van de film!

Regisseur

Andrés Wood

Andrés Wood is een Chileense filmregisseur. Hij beschouwt in zijn films de Chileense samenleving op een kritische manier. Zijn bekendste film is Machuca uit 2004, dat zich afspeelt tijdens de staatsgreep van Pinochet in 1973.

Goya award

Machuca vertelt het verhaal van een vrienschap tussen een jongen uit de gegoede burgerij en een jongen uit een armenwijk, die op de proef wordt gesteld tijdens de staatsgreep van Pinochet.

De film won verschillende prijzen, waaronder de Goya in 2005.

Verhaal

Chili, 1973.

Het verhaal begint in de ‘Sint Patrick Engelse Jongensschool’. Dit is de school van Gonzalez, een van de hoofdrolspelers in het verhaal.

Gonzalez zit in de les Engels, maar vandaag is deze les anders dan anders.

Wanneer Pater McEnroe binnenkomt, staan alle leerlingen op en begroeten hem. McEnroe heeft speciaal nieuws voor de leerlingen.

De klas wordt uitgebreid met enkele nieuwe leerlingen. Deze leerlingen komen uit een sloppenwijk van Santiago, maar verdienen ook de kans op goed onderwijs.

Eén van de nieuwelingen is Pedro Machuca. Hij krijgt een plaats achter Gonzalez.

Nadat Gonzalez een test Engels voor Machuca maakt, worden de twee vrienden.

Beide krijgen een ander zicht op de maatschappij. Gonzalez krijgt toegang tot de sloppenwijken en Machuca komt terecht in de wondere wereld van de rijkdom.

Deze vriendschap, die in 1973 niet voor de hand ligt, wordt zonder morren door beide ouders aanvaard.

De twee bouwen een hechte vriendschap op. Silvana, het nichtje van Machuca, komt ook steeds meer in contact met Gonzalez. Hij begint speciale gevoelens te krijgen voor het meisje.

Ondertussen wordt het economische leven in Santiago onzeker.

Via voedingsbonnen kunnen de mensen eten gaan halen. De rijken staan vooraan in de rij en hebben de garantie om aan voedsel te raken. De armen, die zich achteraan bevinden in de rij, zijn niet zo zeker van blik voeding.

Bovendien geraken de rijken aan heerlijke lekkernijen zoals sigaretten, bananen, … Dit komt doordat zij de juiste connecties hebben. Voor de armen zijn de winkels dicht, zij lijden honger.

De sfeer blijft gespannen en zowel de rijken als de armen komen op straat. Gonzalez gaat met Machuca mee om vlagjes te verkopen, maar op een dag loopt het mis.

Silvana krijgt het aan de stok met de mama van Gonzalez. De spanning tussen de vrienden loopt op en ze krijgen kletterende ruzie.

Wanneer Gonzalez naar Muchacu rijdt om de zaken uit te klaren, komt hij terecht in een ware nachtmerrie.

Soldaten, onder leiding van Pinochet, slaan de krottenwijken kort en klein. Vele mannen worden meegenomen naar concentratiekampen of worden afgeslacht.

Na een heftig verzet wordt ook Silvana vermoord door een van de soldaten. Dat is het moment dat Gonzalez en Machuca elkaar opmerken. Ze zeggen niks, ze kijken alleen maar.

Plots wordt Gonzalez meegesleurd door soldaten. Na heftig verzet dat hij van de rijke klasse is mag hij gaan. Hij kijkt nog een keer om naar Machuca. Dat is de laatste keer dat ze elkaar zien.

Op school worden er ook hervormingen doorgevoerd. Pater McEnroe, die ervan verdacht werd communistisch te zijn, moest plaats maken voor een generaal van het leger. Enkel leerlingen van de burgerij kregen nog toegang tot de school.

Een paar dagen later gaat Gonzalez nog eens terug kijken naar de plaats waar de krottenwijk stond. Er blijft helemaal niks meer van over.

Hoe was het om te leven in de tijd van Allende?

Allende voerde tijdens zijn regime vier belangrijke acties uit.

1. Hij zorgde voor een agrarische hervorming;
2. Hij zorgde voor een nationalisatie van de bedrijven;
3. Hij nam sociale maatregelen;
4. hij zocht toenadering tot Cuba.

We kunnen stellen dat Allende goed was voor de arme bevolking. Hij wil hen mee betrekken in het economisch leven en hij wil ervoor zorgen dat ze het sociaal beter krijgen.

Dit was tegen de zin van de rijken. Zij waren voor het kapitalisme, wat haaks staat op de gedachtengang van het communisme.

Er breken protesten uit, waar uiteindelijk ook de armen aan meedoen. Dit komt doordat het economisch slecht gaat. Ze hebben niks aan de beloftepraatjes van Allende, want aan hun levensomstandigheden verandert er niks.

In 1973 pleegt Allende zelfmoord, na een terroristische staatsgreep van Augusto Pinochet.

Hoe groot was de Amerikaanse druk?

Richard Nixon

De Amerikanen hadden het niet zo op Allende. Naarmate Allende zijn onteigeningsprocedure verder zette, beraamden de VS plannen om de Chileense economie te destabiliseren. Dat werd door het Nixon- regime gecoördineerd. Amerika zette alle leningen aan Chili stop. Hierdoor raakte de Chileense economie in de problemen. De inflatie loopt zeer hoog op.
Allende probeert al zijn schulden terug te betalen en zo de VS in een gunstige stemming te houden.

De CIA steunde de staatsgreep van Pinochet. De VS was namelijk bang dat Allende het gevreesde communisme naar Zuid-Amerika zou brengen. Er zijn nu meerdere bronnen vrijgegeven waaruit blijkt dat de CIA, Pinochet en zijn handlangers gesteund heeft in zijn streven en de greep naar de macht. 
De machtswisseling kwam de Amerikanen zeer goed uit.
Je kan stellen dat de CIA een vuil rol gespeeld heeft in Chili.

Het leven in Chili. Hoe vergaat het de Chilenen? Merken we nog steeds een invloed van zijn geschiedenis?

Van de beroepsbevolking werkt 14% in de landbouw, 27% in de industrie, en 59% in de dienstverlening. Chili beschikt over grote voorraden minerale grondstoffen. Kopervorming is nog steeds de belangrijkste bron van inkomsten.

De Chileense economie steunt op de internationale handel.

Toch is de werkgelegenheid in Chili niet meer wat het geweest is. Sinds 1998 is er een tekort op de handelsbalans. 

De kloof tussen arm en rijk blijft enorm groot. 

De zakenman Pinera is sinds 2010 de president van Chili. 'Banen scheppen en het opkrikken van de economie,' dat waren de belangrijkste beloftes van Pinera.

Tips voor leerkrachten

Volgens de eindtermen PAV moet een leerling zich kunnen inleven in het leven van mensen op een andere plaats en een andere tijd.
De film 'Machuca' is perfect om te werken aan deze doelstelling.
De film voldoet namelijk aan de 'eisen':

1. Het speelt zich af in Chili
2. Het speelt zich af in 1973

De materie tussen Allende en Pinochet is niet makkelijk. Om dit boeiend voor stellen aan de leerlingen is het leuk om te werken met een cartoonanalyse.

Een cartoonanalyse werkt volgens een KIAM methode. Dit is een bepaald stramien dat bij elke analyse wordt gehanteerd.
KIAM staat voor:

1. Kijken
2. Interpreteren
3. Actualiseren 
4. Mening

Deze stappen worden aangepast aan het niveau van de klas.
In bijlage vind je een voorbeeld van deze methodiek.

Om het leven in Chili te vergelijken met het leven hier in België kan je gebruik maken van

1. Filmfragmenten uit Machuca
2. Foto's
3. Citaten

Het is niet een gemakkelijk onderwerp om te introduceren in je klas, maar zeker wel de moeite waard!

Bronnen

Quotes communisme, 20121021, internet, (http://www.brainyquote.com/quotes/keywords/communist.html)

Wat is communisme?, 20121021, internet, (http://www.raek.nl/index.php?option=com_content&view=article&id=75:wat-is-communisme&catid=41:filosofie&Itemid=56)

Wat is het communisme?, 20121021, internet, (http://www.leerwiki.nl/Wat_is_het_Communisme)

Het communisme, 20121021, (http://www.schooltv.nl/eigenwijzer/2157332/geschiedenis/item/2838955/het-communisme/)

Chili, 20121021, internet, (http://www.landenweb.net/chili/)

Salvador Allende, 20121021, internet, (http://www.bevrijdingsfilms.be/s-z/salvador_allende.htm)

Chili, 20121021, internet,(http://www.vreer.net/chili)

Augusto Pincohet, 20121021, internet, (http://historiek.net.algemeen/augusto-pinochet-1915-2006-3005)

Twintig jaar Chili onder Allende,20121021, internet, (http://geschiedenis24.nl/nieuws/2009/december/Beagle-20-Chili-onder-Allende.html)

Pinochet, 20121021, internet, (http://asp.gva.be/dossiers/-p/pinochet/dossier.asp

Salvador Allende en de staatsgreep van Augusto Pinochet, 20121021, internet (http://www.histoire-pour-tous.fr/nl/dossiers/93-histoire-recente/3179-salvador-allende-et-le-coup-detat-daugusto-pinochet.html)

Machuca, 20121021, internet, (http://kutsite.com/festival/festivalrecensie.php?film=1459)